16. 4. 2013.

Staro selo Sirogojno


Dvadeset šest kilometara  od turističkog centra Zlatibor, u selu Sirogojno je jedini muzej na otvorenom u Srbiji "Staro selo". Radovi na formiranju ovog muzeja počeli su 1979. godine. Na lokaciju od pet hektara, pored crkve Svetog Petra i Pavla, prevučene su iz svih delova Zlatibora stare brvnare,  kako bi se ovde prezentovale i čuvale.

Muzej čine dve celine. Prva je skup kuće koje su sačuvale svoj prvobitni izgled i namenu, i one sačinjavaju stalnu muzejsku postavku, formiranu u dve zlatiborske okućnice. Drugu grupu čine kuće koje su sačuvale svoj prvobitni izgled, ali im je namena promenjena, adaptirana su i prilagođen turističkim potrebama. To su dvorana, prodavnica suvenira, krčma, apartmanske zgrade...

Kao što je već napomenuto, stalnu postavku Muzeja, čine dve zlatiborske okućnice, koje su svedočanstvo kulture stanovanja u  zlatiborskom kraju  u 19. veku i početkom 20. veka. Način života u ovim kućama bio je specifičan jer se živelo u zadrugama, koje su brojale i do 50 članova. Muzej čine zlatiborske brvnare koje  pripadaju tipu dinarskih brvnara. Okućnice su se uvek pravile na padini okrenutoj prema suncu. Kuće su četvrtastog oblika, zidovi su od vodoravno naslaganih brvana  na uglovima vezanih u „ćetr“. Kuće su bile pokrivene šindrom, kamenim pločama ili slamom. Na krovu su se nalazili otvori „badže“, koji su služili za cirkulaciju vazduha, a na samom vrhu kuće se nalazio dimnjak koji se zvao „kapić“. Za zlatiborsku okućnicu karakterističan je veliki broj manjih objekata. Svi ti objekti su bili rapoređeni oko „glavne kuće“.



Centralno mesto okućnice zauzimala je „glavna kuća“ (ujedno bila je i najveći obekat u domaćinstvu). „Glavna kuća“ ima dve prostorije – „kuću“ i „sobu“, a ispod sobe se nalazio podrum. Na ovoj brvnari postojala su dvoja vrata, istočna i zapadna, koja su pored funkcionalnih imala i simbolična značenja (sve što je dobro i lepo ulazilo je na istočna vrata – novorođenče, mlada, kumovi , gosti..., a sve što je loše izlazilo je na zapadna – pokojnik, smeće...). Centralno mesto „kuće“ zauzimalo je ognjište, u njemu je vatra uvek gorela, na njemu se pripremala hrana, oko ognjišta su se uveče sabirali članovi zadruge dogovarali se o poslovima za naredni dan a potom i spavali oko ognjišta. Kuća je prostorija koja nije imala ni poda ni plafona, izuzev „patosa“ iznad ognjišta koji je  i služio da sačuva vatru i da ne ide dim na meso koje se sušilo ispod „rogova“. „Soba“ je uvek bila uzdignutija od „kuće“, i imala je i drveni pod i plafom. U toj prostoriji postoji samo jedan krevet, u kome su spavali najstariji članovi porodice, odnosno domaćin kuće i njegova žena, a u kolevkama mala deca  koja se rode tokom zimskog perioda. U ovoj prostoriji se postavljala i svečana trpeza ukoliko bi dolazili neki važni gosti, tokom svečanosti ili velikih praznika. Zagrevala ju je peć koja se nalazila u pregradnom zidu imeđu te dve prostorije.

Vajat je zgrada koju je dobijao svaki sin domaćina kada se oženi. Ove zgrade su veoma oskudno opremnjene. Na početku u ovim kućama je bio samo jedan krevet, a sa vremena je dodavan i drugi nameštaj, kao što su sanduci za odeću, „lenke“ – motke preko kojih se prebacivala odeća i postaljina, a kasnije i razboj za tkanje. U tim zgradama nije gorela vatra. Ukoliko bi se dim zaviorio iz vajata to je značilo da se sin odvojio od svoga oca. U okviru domaćinstva broj vajata je zavisio od broja oženjenih sinova tog domaćina.

Mlekar je služio za čuvanje mleka i mlečnih prerađevina. U okviru zadruge određivana je jedna žena čiji je zadatak bio da se brine o mleku i da pravi mlečne proizvode. Ta žena se zvala „planinka“ i samo njoj je bio dozvoljen ulazak u mlakar, radi higijene prostorije. Mlekar je mala zgrada, sa policama na zidovima, na kojima su odlagane karlice, čabrovi i kačice.

Pekara se nalazila uz kuću i služila je da se u njoj ispeku zalihe hleba za čitavu porodicu i to za nekoliko dana. Ambar i salaš su objekti izgrađeni pored glavne kuće. Ambar je služio za čuvanje sitnog žita, koje se unutar objekta čuvalo u zasebnim pregradama, dok je salaš služio za čuvanje kukuruza u klipu i bio je opleten od pruća koje je omogućavalo strujanje vazduha i brže sušenje kukuruza. Obe građevine su bile uzdignute od zemlje radi zaštite od vlage.

Mišana je objekat u kojem se sušilo voće, tj. jabuke i šljive. Radila je po principu fioka, u kojim se nalazila po jedna „ljesa“ na koju se stavljalo voće za sušenje.

Kačara je objekat u kome se nalazi kazan za pečenje rakije i kace u kojima se drži džibra. U šljivarskim oblastima ovi objekti se sreću u imućnijim domaćinstvima, i građeni u blizini voćnjaka.

Štala se gradila najdalje od glavne kuće. Uvek su se zidale na dva sprata, na donjem je bila krupnija stoka, dok su na spratu bile ovce.
U okviru stalne postavke Muzeja je i stočarski stan, poseban deo domaćinstva koji se gradi u planini. Činile su ga koliba, tor i „kućer“. Koliba je mala brvnara, tek da se u njoj mogu založiti vatra i držati mlečni proizvodi tokom boravka na planini, a spava se u „kućeru“ – pokretnom krevetu na saonicama, koji se može prevlačiti da bi čobani uvek bili u blizini stoke.

Drugi deo muzejske postavke čine objekti koji su sačuvali svoj prvobitni izgled ali im je namena promanjena.  U dvorani i letnjoj pozornici organizuju se izložbe, seminari, književni susreti, pozorišne predstaave i koncerti. U jednom od objekata je i izložbeni i prodajni prostor proizvoda starih zanata i kopija muzejskih eksponata koje izrađuju seoske zanatlije, a u krčmi Muzeja posetocima se nude zlatiborska jela pripremljna na starinski način. U neposrednoj blizini krčme su konaci za smeštaj i boravak posetilaca.

Program Muzeja je i očuvanje starih zanata, tako da su  opremljene tri radionice: kačarska, kovačka i grnčarska, u kojima se tokom leta organizuje obuka u kačarskim, kovačkim i grnčarskim veštinama.

Crkva Svetog Petra i Pavla sagrađena je 1764. godine. Ktitor crkve je Gregorije Smiljanić, rodonačelnik poznate svešteničke loze Smiljanića, koja je izrodila 16 generacija sveštenika. Veliku vrednost crkve predstvlja ikonostas koji je delo Simeona Lazovića, takođe iz 1764. godine. Prvobitno je bila drvena građevina, koja je sredinom 20. veka ozidana i dodat joj je dvospratni zvonik. Crkva danas čini sastavni deo Muzeja na otvorenom. 

Tornik



Prostrana visoravan prepuna borova koji pod sunčevim zracima dobijaju neverovatan zlatni sjaj svrstava Zlatibor u jednu od najlepših planina u Srbiji. Prestonica srpskog planinskog turizma, prepuna gostiju i tokom leta i tokom zime, nalazi se na prosečnoj nadmorskoj visini od 1.000 m, a okružuju je visovi Tornik (1.496 m), Čigota (1.422m) i niz nižih.
Izuzetne lepote, ova planina prepuna je prostranih proplanaka ispresecanih planinskim potocima kojim privlači turiste iz svih krajeva sveta. Zahvaljujući karakterističnoj klimi i vazdušnim strujanjima koja se mogu naći samo ovde, harmoničnom odnosu između pošumljenih predela bora, jele, smrče i prostranih livada prekrivenih živopisnim biljem, čistom vazduhu, čistoj vodi, velikom broju sunčanih dana u godini, prelepim skijaškim terenima, Zlatibor se razvio u čuveni planinski turistički centar sa najdužom tradicijom u Srbiji.
Ski centar „Tornik" nalazi se na nadmorskoj visini od 1.110 - 1.490m, 9 km od turističkog centra Zlatibor. Ukupan kapacitet skijališta je oko 5.400 skijaša na sat. Ski centar Tornik opremljen je sa šestosednom žičarom, kapaciteta 3.000 skijaša na sat, dva ski lifta tipa ”sidro”, ukupnog kapaciteta 2.400 skijaša na sat. Četri staze, Čigota, Tornik, Ribnica i Zmajevac pokrivene su sistemom za veštačko osnežavanje, tako da ovaj ski centar više ne zavisi od vremenskih uslova.
U ski centru Tornik nalazi se i posebna vrsta instalacije tzv. „tjubing“, koja, kao i sama žičara, može da se koristi i u letnjem i u zimskom periodu godine i pruža.
Karakteristike ski centra:

- Nadmorska visina centra - 1100 m
- Najviši vrh - 1496 m n.v
- Ukupna dužina staza - 5 km
- Broj ski lifotva i žičara - 3
- Broj lakih staza (plava) - 1
- Broj srednjih staza (crvena) - 1
- Broj teških staza (crna) - 1
- Maksimalna visinska razlika  - 373 m
- Najduža staza - 2550 m

U samom centru Zlatibora, na Obudojevici, postoji prostor za rekreaciju i zimske sportove sa jednim ski liftom tipa sidro i nekoliko bebi  ski liftova. Iznajmljivanje skija, snoubordova, sanki, motornih sanki i ostale ski opreme omogućeno je i na stazama. Za nordijsko skijanje i biatlon zbog konfiguracije terena postoje idealni uslovi, a na Zlatiboru se održavaju mnogobrojna takmičenja nacionalnog i međunarodnog karaktera.

Stopića pećina


Stopića pećina se nalazi na severnoistočnoj strani planine Zlatibor, između sela Rožanstva i Trnave. Udaljena je 250km od Beograda, 30 km od Užica, a od turističkog centra Zlatibora udaljena je svega 19 km. Iznad pećine prolazi magistralni put Zlatibor-Sirogojno, od koga je uređena prilazna staza do same pećine.

Stopića pećina je rečna pećina, kroz koju protiče Trnavski potok. Sastoji se od tri speleološka i hidrološka horizonta: periodično poplavljeni, rečni horizont i najmlađi horizont pukotina. Stopića pećina je, bez svog najmlađeg sistema, dugačka 1 691,5 m, pokriva površinu od 7 911,5 m2 i ima zapreminu od preko 120 000 m³. Pećina ima impresivni ulazni otvor s desne strane reke Prištavice. Ulaz se nalazi na 711,18 m nadmorske visine, širok je 35 m i visok 18 m. Krečnjački sloj u pećini datira iz perioda triasa i debeo je preko 100 m. Klima u pećini je pod uticajem spoljašnje klime, zimi je hladno, a leti toplo.

Pećina je dobila ime po zaseoku Stopići, koji pripada selu Rožanstvu. Prve pisane podatke o Stopića pećini, ostavio je Radosav Vasović, 1901. godine u Zapisniku Srpskog geološkog društva, a prva speleološka istraživanja obavio je naš veliki istraživač i tvorac naučne speleologije, Jovan Cvijić 1909. i 1913. godine.

Stopića pećinu čine pet celina: Svetla dvorana,Tamna dvorana, Velika sala sa kadama, Kanal sa kadama i Rečni kanal.
Turistički deo pećine ima nekoliko atraktivnih elemenata, kao što su: prostrani ulaz, dugure – otvori na tavanici, siparska kupa „Pseće groblje“, vodopad „Izvor života“ i niz bigrenih kada.

Bigrene kade, svojom specifičnošću predstavljaju zaštitni znak pećine, nastale su taloženjem krečnjaka. To su udubljenja oivičena kamenim zidovima, odnosno vijugavim, rumenkastim bigrenim naborima u njima se nakuplja voda, koja se kaskadno preliva iz kada. Bigrene kade su periodično poplavljene, pa se svojom veličinom i dubinom, neke i do 7 m, izdvajaju od drugih u Srbiji.

U Rečnom kanalu postoji vir, ispod koga nastaje bigreni tobogan, koji prelazi u bigrene kaskade, između kojih su bigrene kade i „džinovski lonci“. Voda se sliva niz kaskade, stvarajući slapove, pri malim vodama, dok se pri većim vodama formira jedinstven vodopad, čija je visina 9,44 m. Od zaglušujućeg huka vode ne može se čuti sagovornik. Kao sa neba sručuje se zapenušana vodena  masa, od kapljica treperi vazduh, a sa mokrih  zidova, bije hladnoća a posetioca obuzima jeza u mrklom mraku ove pećine.  Uprkos jezi, vodopad je nazvan „Izvor života“.

Stopića pećina otvorena je za posetioce od 9:30 do 18:00h

Prerast u Dobroselici


Nalazi se na lokalitetu Točkovica u Dobroselici, u podnožju južnog oboda Ravnog Tornika, udaljena od Zlatibora oko 23 km. U narodu je poznata kao Točkovička pećina ili Šupljica. Do Prerasti vodi put preko Vodica (1081 m), zatim preko prevoja Preseda (1186 m), odakle se put spušta do južnog otvora prerasti (900 m).

Pećina ima dva otvora, na južnoj i severnoj strani, udaljena oko 50 m, dok je prosečna visina pećine oko 15 m. Kroz pećinu teče potok, nekadašnja ponornica, za koji se pretpostavlja da je erozivno uticao na pećinu.egovom poznatijem rođaku Mitru Tarabiću (1829-1899).

Mokra Gora


Mokra Gora je živopisno planinsko selo koje se prostire između planina Tare i Zlatibora.  Istočno od Mokre Gore se nalazi selo Kremna, poznato po prorocima Milanu Tarabiću (1809-1854) i njegovom poznatijem rođaku Mitru Tarabiću (1829-1899).

Vožnja Ćirom



Popularna atrakcija je stara pruga uskog koloseka, Šarganska osmica, koja ide 300 metara uzbrdo i formira savršenu osmicu.

Ova pruga bila je žila kucavica i veza Evrope sa Jadranskim morem. Od Beograda do Dubrovnika i Zelenike, uskokolosečnom prugom od 760 mm, od 1925. do 1974. godine kroz tunele, preko mostova i kroz planinske useke saobraćao je čuveni voz "Ćira" ostavljajući za sobom prepoznatljivi miris dima parne lokomotive...

Deo ove pruge na relaciji od stanice Šargan Vitasi do Mokre Gore, koji predstavlja jedinstveno graditeljsko delo, otrgli smo od zaborava i nadaleko čuvenom Šarganskom "osmicom" ponovo odjekuje klaparanje
vagona i veseli žamor turista u vozu "Nostalgija".

Od Mokre Gore do stanice Šargan Vitasi proći ćete kroz 22 tunela, preko pet mostova, savladati visinsku razliku od 300 metara i sve to na ukupnoj razdaljini od 15.440 metara. Za vreme vožnje imaćete priliku da sa nekog od pet vidikovaca sagledate bogatstvo i lepote prirode ovoga kraja.
Pogledajte cenovnik i red vožnje.

Mećavnik (Drvengrad)




Na obližnjem brdu Mećavnik se nalazi etno selo filmskog režisera Emira Kustirice koje je  sagradjeno u lokalnom etno stilu.
Posetioci mogu da udahnu atmosferu, da probaju lokalnu hranu i da kupe ručno izradjene suvenire.
Ulaz se naplaćuje 250 dinara.

"Brdo Mećavnik zapazio sam snimajuću film Život je čudo. Sa brda preko puta na pruzi pored Golubića stanice, nedaleko od stanice Jatare sagrađene za film, ugledao sam Mećavnik.
Nije bilo teško: događalo se satima, sedimo i čekamo da sunce izađe iza oblaka da bi nastavili snimanje. U tom čekanju sa zavišću sam gledao ka Mećavniku, brdu na kome nije bilo ničega, ali je, čini mi se, uvek bilo sunca." - Emir Kusturica

Vodopad u Gostilju


Vodopad u Gostilju je jedan od najvećih vodopada u Srbiji i jedna od nezaobilaznih turističkih atrakcija na Zlatiboru. Nalazi se u selu Gostilje na 25 km od centra Zlatibora koje je prema starom predanju dobilo ime po gostoljubivosti svojih domaćina.. Na gostiljskoj reci ispred ušća u reku Katušnicu voda se obrušava sa 20 m, visoke krečnjačke litice, formirajući tako jedinstven vodopad. Nizvodno od vodopada potok gradi veći broj manjih vodopada i slapovi sve do ušća u reku Katušnicu.


View Vodopad u Gostilju in a larger map